İnşaat Sektöründe İş Kazaları

İnşaat sektöründe iş kazalarında her yıl resmi rakamlara göre yaklaşık 500’e yakın işçinin şantiyelerde yaşamını yitirmesi olgusu, konuyu insan ve toplum hayatı açısından önemli kılmaktadır. Diğer yandan, gerçek rakamların bunun çok ötesinde olduğu değerlendirilmektedir [1]. Yapı sektöründe yapılan faaliyetler ve bu faaliyetler neticesinde yaşanan kazalar incelendiğinde çalışanların sağlık ve güvenliğine karşı en büyük tehdidi yüksekte yapılan çalışmaların oluşturduğu görülmektedir.

Yüksekte yapılan çalışmalar irdelendiğinde; kullanılan ekipmanların temini, kurulumu, montajı ve sökümünde yapılan hatalar ve eksiklikler, çalışma sırasında ekipmanlar üzerinde yapılan değişiklikler, yüksekte yapılan işlerde gözetim eksikliği, yanlış korunma yöntemleri, uygun olmayan ekipmanlarla çalışma, eğitim almadan yüksekte çalışma gibi risklerle çok sık karşı karşıya gelindiği bilinmektedir.

Bununla birlikte, yapılan araştırmalarda döşeme kenarlarından, asansör, merdiven, baca, şaft, aydınlatma boşluklarından, duvar ve perde duvar gibi yapı elemanları arasında süreksizlik meydana getiren pencere ve benzeri boşluklardan çalışan düşmesi kazalarının yüksekten düşme kazaları arasında ilk sıralarda yer aldığı görülmüştür.

Yapı İşlerinde İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetmeliği

Bu kapsamda boşluklardan çalışan düşmesi kazalarının önlenmesi amacıyla mevcut durumda Yapı İşlerinde İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetmeliğinde [2] güvenli korkuluk kullanılması gerektiği belirtilmiş ve korkulukların ana ve ara korkuluk ile topuk levhasından oluşması gerektiği hüküm altına alınmıştır. Ancak şantiyelerde korkuluk imalatları; 5x10 kalas ve plywood kullanılarak çiviyle sabitlenmekte veya inşaat demiri, demir profiller gelişi güzel ve uygunsuz bağlanarak oluşturulmaktadır.

Bu çalışmada Adana ilindeki inşaatlarda kullanılan geçici kenar koruma sistemlerinin durumu incelenerek ne ölçüde “TS EN 13374 Geçici kenar koruma sistemleri” standardına uygun olduğu belirlenmeye çalışılmıştır [3].

Kenar Koruma Sistemleri

Kenar koruma literatürde “kişilerin ve nesnelerin öncelikle daha düşük bir seviyeye düşmesini önlemek için kullanılan sistemler” olarak tanımlanmakta ve çalışanlara çok daha güvenli çalışma ortamları sağlamaktadır. Kenar koruma sistemlerinin mevcut birçok farklı türleri bulunmaktadır. Her bir türün farklı faydaları ve sınırlamaları bulunduğundan her proje için doğru kenar korumanın seçimi büyük önem arz etmektedir.

Yüksekten düşme ile ilgili alınabilecek toplu koruma önlemleri “birincil & ikincil” veya “düşme önleyici & düşme tutucu” olarak sınıflandırılacak olursa; korkuluk sistemlerinin, “birincil” veya “düşme önleyici” toplu koruma önlemi statüsünde anılması doğru olacaktır. Yapı İşlerinde İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetmeliği’nde anılan diğer bir toplu koruma önlemi ise güvenlik ağlarıdır.

Bu noktada korkuluk sistemleri ile güvenlik ağları arasında önemli bir ayrıma dikkat çekilmesi gerekmektedir: Korkuluk sistemleri korumayı kaynağında sağlarken güvenlik ağları düşme başladıktan sonra devreye girmektedir. Bu özelliği ile güvenlik ağlarının “ikincil” veya “düşme tutucu” toplu koruma önlemi kategorisinde anılması daha doğru olacaktır [4].

Yüksekten düşmelere karşı önlemler olarak düşmeyi sınırlandıran veya durduran yöntemler tercih edilmelidir [5,6,7,8]. Bu tür önlemlerden olan kenar koruma sistemleri genel olarak çalışma alanlarının, açıklıkların ve insan ağırlığını destekleyemeyecek kırılgan yüzeylerin çevrelenmesinde kullanılır. Bu yerler;

• Betonarme platformların döşeme kenarlarında,
• Asansör, merdiven, baca, şaft, aydınlatma boşlukları gibi döşemelerde süreksizlik meydana getiren boşluklarda,
• Duvar ve perde duvar gibi yapı elemanları arasında süreksizlik meydana getiren pencere ve benzeri boşluklarda,
• Çatı kenarlarında,
• Kırılgan yüzeylerin çevrelenmesinde vb. yerlerde kullanılır.

TS EN 13374 Geçici Kenar Koruma Sistemleri Standardı

Gelişmiş ülkelerde “TS EN 13374 Geçici kenar koruma sistemleri - Mamul özellikleri, deney metotları” [3] standardına uygun korkuluklar kullanıldığı bilinmektedir. Söz konusu standartta korkuluklar 3 sınıfta ve 9 farklı tipte ele alınmaktadır. Ülkemizde de Türk Standartları Enstitüsünün TS EN 13374 standardı kapsamında firma yetkilendirmeye başladığı bilinmektedir [3]. Bu bildiri hazırlandığı tarihte iki firmanın bu şartları sağlayan koruma sistemi ürettiği ve yetkilendirildiği görülmüştür. Firmaların birisi Ankara, diğeri de İstanbul’da bulunmaktadır.

Kenar koruma sistemlerinin, güvenlik ve performans açısından en yüksek standartları karşıladığından emin olmak için, TS EN 13374 Geçici Kenar Koruma Standardına uygunluğu aranmalıdır [3]. Düz ve eğimli yüzeyler için kullanılabilen kenar koruma sistemleri için üç sınıf (A sınıfı, B Sınıfı ve C Sınıfı) olarak gereksinimler belirlenmiştir.

TS EN 13374 Geçici Kenar Koruma Standardı aşağıdaki durumlara yönelik gereksinimleri karşılamamaktadır [3];

• Araçlar ya da diğer mobil ekipmanların darbelerine karşı koruma,
• Toplu gevşek malzemelerin (kar vb.) aşağı kaymasına karşı koruma,
• Genel halkın düşmesine karşı korunması,
• İskelelerde kenar koruma sistemleri.

2013 yılında yürürlüğe giren Yapı İşlerinde İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetmeliği’nde seviye farkı bulunan ve düşme sonucu yaralanma ihtimalinin oluşabileceği her türlü alanda yapılan çalışmanın, yüksekte çalışma olarak kabul edileceği belirtilmiştir.

Yapı İşlerinde İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetmeliğine göre toplu koruma statüsünde anılan korkuluk sistemlerinin, yapısal tasarım ve performanslarının ölçülebilmesi için doğrudan herhangi başka bir standart veya norma atıfta bulunulmamıştır. Bu hususla ilgili sadece Yapı İşlerinde İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetmeliğinde tarifi yapılan ana korkuluk, ara korkuluk, topuk levhası ve bu bileşenler arasında kalan açıklıkların ölçüleri ile ana korkuluğun herhangi bir yönden gelebilecek bir yük karşısında mukavim olması gereken değerin “kilogram” cinsinden büyüklüğü bulunmaktadır. Ülkemiz korkuluklarında baz alınan bu değerlerden ana korkuluğun dayanıklı olması gerektiği olarak belirtilen yük değerinin (125 kg), uygulamada tayini ve testi karışıklıklara yol açmaktadır.